Ayın 14'ünde Microcosm'a 15'inde de CMS dedektörünü inceledik.
Hayatımda yaşadığım en güzel deneyimlerden biri oldu diyebilirim. Birçok insanın katkısı olan bu çalışmaları taktir etmemek elde değil, bize Cern'in tarihi dahil yaptıkları deneyleri ve elde ettikleri verileri nasıl inceleyip sakladıklarını, ardından da dünyanın her tarafına nasıl gönderdiklerini bir bir anlattılar.
Cern'e varışımız Globe of Science and Innovation ile başladı. İçine girip gezemedik zamanımız olmadığında ama ziyaretçilerin geldiklerinde ilk ayak bastıkları yer burası. Hemen yanında da ATLAS dedektörünün bulunduğu bölüm vardı ama yine zaman olmadığından ucundan da olsa bakamadık.
► Spoiler Göster
Gargamelle
1973'de 'nötr akımlar' denilen nötrinolar arasındaki etkileşimin keşfi için kullanılmış.
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
1973'den 1984'e kadar temel parçacıkların etkileşimlerini gözlemleme için kullanılmış bir model. Altındaki pistonla beraber (Bir sonraki resim) duyarlılığı modifiye edilebiliyor. Piston her geriye çekildiğinde parçacıkların çarpışmalarının resimlenmesi için kullanılıyordu.
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
Öncelikle bu haritaya baktığınızda Fransa ve İsviçre arasında bir büyük çember (LHC) ve içindeki küçük çember (SPS) göze çarpıyor.
► Spoiler Göster
LHC içinde 4 farklı dedektör var ve herbirinin görevi farklı.
Protonlar bir sağdan bir de soldan aynı tüp içinde hızlandırılıyorlar (resimde görülen ışıklar hareket halindeydi) ve neredeyse ışık hızına varabiliyorlar. Bu yüksek enerji ile beraber bu dört dedektörlerden birinde çarpıştırılıyorlar. Çarpışma sonucu ortaya protonu oluşturan atom altı parçacıklar elde edip inceleyeniliyorlar detaylarını.
Gerçekten karmaşık bir işlem çünkü tek bir çarpışmada sayısız proton sayısız atom altı parçacığı doğuruyor ve data analiziyle parçacıkların geçtikleri yerleri tek tek inceleyip çarpışmanın nerede gerçekleştiğini bulabiliyorlar. Ayrıca E= mc^2 formülüyle çarpışma sonucu doğacak enerjiyi bildiklerinden topladıkları parçaların enerjilerini toplayıp eksik kalan kısımları bulabiliyorlar. Nötrino parçacıkları mesela pek tespit edilemiyorlar etkileşime fazla girmedikleri için, toplanan enerjide eksik kısım genelde nötrino oluyor.
Ardından CMS dedektörünün iç kısmının neyden oluştuğunu anlattılar 4'de biri büyüklüğünde bir model üzerinden konuşup.
► Spoiler Göster
Bunlar da dedektör içinde bulunan kalorimetreler (evet isim sizi şaşırtmasın ama Fizik 1 deneylerinde kullanılan kalorimetreler gibi işliyorlar.).
Bu gördüğünüz kristaller çarpışma sonucu oluşan foton parçacıklarını belirleyip enerjilerini ölçmeye yarıyor, yukarıdaki resmin birinci katmanında bulunuyorlar.
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
Geceyi Fransa'da bir otelde geçirdik, iki kişilik bir yatağı başkasıyla paylaşmak durumunda kaldım gittiğim her gezide olduğu gibi. Akşam yemeğini mcdonald'da yedik, patatese doydum diyebilirim.
Yatmadan önce baya eğlendik arkadaşlarla, içkinin biraz ayarını kaçırsak da aramızda sarhoş olan çıkmadı.
İkinci gün CMS dedektörünün bulunduğu yere gidip 4 gruba bölünüp yerin 100 metre altına indik. Ama önce bir tanıtım videosu var, kesinlikle izlemenizi tavsiye ederim, Türkçe altyazısı da var.
https://www.youtube.com/watch?v=S99d9BQmGB0
Anlatmaya Fizik 1 öğretmenimiz (Parçacık fiziği 2 asıl alanı) prof Ghezzi başladı. CMS hakkında yukarıda ve videoda bahsettiğim bir çok şeyin detayını anlattı.
► Spoiler Göster
Yeraltına inmeye koyulmadan önce gördüğümüz ilk şey katkısı bulunanların isimlerinin yer aldığı tablolarını gördük. Eğer bilimde bir adım atıyorsak aklımızda bulunsun ki o adımın arkasında iteleyen yüz binlerce insanın itelemesi vardır.
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
Yeraltına doğru ilk adım.
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
Bunlar da CMS'de kullanılan bazı parçalar, detaylarını wikipedide araştırın merak ediyorsanız. Hepsi parçacık tespitine yarıyor.
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster
► Spoiler Göster